Zespół Sieci Obywatelskiej Watchdog przygotował przewodnik dla wszystkich, którzy chcą mieć wpływ na to, co dzieje się w gminie. Znajdziemy w nim szczegółowe opisy wszystkich narzędzi przewidzianych w ustawach, które dają mieszkańcom możliwość współdecydowania o tym, co dzieje się w ich miejscowości.
W poprzedniej części poradnika znalazły się informacje o referendum lokalnym – jednym z silniejszych instrumentów wpływania na decyzje podejmowane przez władze gminy. Jeśli referendum jest ważne, władze gminy muszą wdrożyć rozwiązania, za którymi opowiedzieli się mieszkańcy. Jeśli było to referendum dotyczące odwołania wójta, to musi on ustąpić ze stanowiska.
Mieszkańcy nie tylko mogą wpływać na decyzje podejmowane przez władze, ale też sami mogą decydować, na co wydać wspólne pieniądze – tak właśnie się dzieje w przypadku funduszu sołeckiego i budżetu obywatelskiego.
Fundusz sołecki
Może się wydawać, że mieszkańcy nie mają większego wpływu na to, jak planowane i wydawane są gminne pieniądze. Na szczęście tak nie jest. Wprawdzie o budżecie gminnym decydują radni – czyli nasi przedstawiciele wybrani w demokratycznych wyborach, jednak mieszkańcy mogą zgłaszać do niego swoje propozycje. Na przykład wysyłając wniosek do budżetu, w którym zaproponują, co ich zdaniem powinno się w budżecie znaleźć (o wniosku była mowa w pierwszej części poradnika). W przypadku wniosków do budżetu warto pamiętać, że najsensowniej jest składać je we wrześniu i na początku października, ponieważ do 15 listopada każdego roku wójt, burmistrz czy prezydent musi przedstawić radzie gminy projekt budżetu.
Od 2009 roku mieszkańcy wsi mogą podejmować wiążące decyzje o części budżetu gminy. Taką możliwość daje ustawa o funduszu sołeckim. O przeznaczeniu funduszu sołeckiego decydują bezpośrednio mieszkańcy sołectw na zebraniach wiejskich. Oczywiście za wykonanie funduszu sołeckiego, podobnie jak całego budżetu gminy, odpowiada wójt.
Ważne terminy dotyczące funduszu sołeckiego
O tym, czy w gminie zostanie wyodrębniony fundusz sołecki, który jest budżetem obywatelskim, decyduje rada gminy. Musi to zrobić do 31 marca każdego roku – podjęta w tym terminie pozytywna uchwała dotyczy kolejnych lat. Jeżeli rada gminy nie zamierza wyodrębnić z budżetu funduszu sołeckiego na kolejny rok, musi podjąć, również do 31 marca, uchwałę o jego niewyodrębnieniu. Podjęcie uchwały negatywnej zobowiązuje radę do zajęcia się kwestią funduszu sołeckiego w kolejnym roku. Jeżeli w poprzednim roku rada była przeciwko to, aby w 2020 roku mógł być w gminie wydatkowany fundusz sołecki, do 31 marca 2019 roku rada gminy musi podjąć uchwałę dotyczącą jego wyodrębnienia.
Kolejnym ważnym terminem jest 31 lipca. Do tego dnia wójt gminy musi poinformować sołtysów o tym, jaka kwota funduszu sołeckiego przypada na ich sołectwo.
Najważniejszą zaś datą jest 30 września, gdyż do tego dnia musi odbyć się zebranie wiejskie i musi zostać złożony wniosek o fundusz sołecki wraz z uchwałą zebrania wiejskiego, protokołem i listą obecności z zebrania.
Kwoty z funduszu sołeckiego
Wysokość funduszu sołeckiego wynosi zazwyczaj od 5 do 25 tysięcy złotych na sołectwo i zależy głównie od zamożności gminy i liczby mieszkańców danej wsi. Nie jest to kwota dowolna. Wójt musi ją obliczyć, biorąc pod uwagę konkretne wskaźniki, a ustawa o funduszu sołeckim podaje, według jakiego wzoru musi to zrobić.
Ważne: Rada gminy może podjąć uchwałę o zwiększeniu tej kwoty ponad ustawowe minimum.
O czym możesz decydować? Pieniądze z funduszu można wydać na zadania, które spełniają trzy warunki formalne: służą poprawie warunków życia mieszkańców, są zadaniami własnymi gminy oraz są zgodne ze strategią rozwoju gminy.
W praktyce oznacza to, że można je wydać na to wszystko, na co wydaje pieniądze gmina. Przedsięwzięcia z funduszu muszą być realizowane na terenie sołectwa, w którym mieszkańcy podejmują decyzję o jego wydatkowaniu.
Wniosek o finansowanie z funduszu sołeckiego
Nie ma ustawowego wzoru wniosku o fundusz sołecki. Aby wniosek był poprawny, musi zawierać: wskazanie przedsięwzięć do realizacji na terenie sołectwa w ramach funduszu; kalkulację kosztów realizacji przedsięwzięć (koszty te muszą mieścić się w limicie przeznaczonym dla sołectwa); uzasadnienie, w którym wskazane jest, w jaki sposób realizacja przedsięwzięć finansowanych z funduszu przyczyni się do poprawy warunków życia mieszkańców sołectwa.
W przypadku, gdy wniosek nie spełnia wymogów formalnych, wójt w ciągu 7 dni informuje o tym sołtysa. Sołtys ma kolejne 7 dni na podtrzymanie wniosku w niezmienionej formie. Informację o podtrzymaniu wniosku kieruje do rady gminy za pośrednictwem wójta. Rada gminy ma 30 dni na rozpatrzenie wniosku i rozstrzygniecie rady jest wiążące dla wójta. Fundusz sołecki to świetny instrument podejmowania decyzji. Jego największą zaletą jest to, że mieszkańcy gminy decydują sami o realizacji swoich potrzeb. W odróżnieniu od zwykłego wniosku do budżetu, przedsięwzięcia zaplanowane w funduszu sołeckim muszą być zrealizowane.
Budżet obywatelski
Na wprowadzenie budżetu obywatelskiego decyduje się coraz więcej miast, a od 2019 roku obowiązkowo muszą go wprowadzić miasta na prawach powiatu. Wysokość budżetu obywatelskiego wynosi co najmniej 0,5% wydatków gminy zawartych w ostatnim przedłożonym sprawozdaniu z wykonania budżetu. W ramach budżetu obywatelskiego pomysły mieszkańców wybrane co roku w głosowaniu, rada gminy włącza do projektu budżetu i muszą one być zrealizowane. Budżet obywatelski może mieć charakter ogólnomiejski albo może dotyczyć mniejszych obszarów, np. osiedla.
Aby mieszkańcy mogli co roku decydować o tym, jak wydadzą te pieniądze, rada gminy musi podjąć uchwałę określająca szczegóły realizacji budżetu obywatelskiego – jak powinny wyglądać projekt, ile podpisów należy pod nim zebrać, jakie są zasady oceny.
Poradnik „Prawa są do używania” przygotowała Sieć Obywatelska Watchdog Polska – organizacja, która pilnuje, żeby ludzie wiedzieli, co robi władza. Uczy mieszkańców, że mogą pytać urzędy o rzeczy dla nich ważne i pokazuje, co robić, gdy urzędnicy unikają odpowiedzi. Organizacja udziela bezpłatnych porad prawnych z zakresu dostępu do informacji publicznej.
Pierwsza część poradnika jest dostępna TUTAJ.
Druga część poradnika jest dostępna TUTAJ.
Trzecia część poradnika jest dostępna TUTAJ.
Autor: KR szczecin@infoludek.pl
