Zespół Sieci Obywatelskiej Watchdog przygotował przewodnik dla wszystkich, którzy chcą mieć wpływ na to, co dzieje się w gminie. Znajdziemy w nim szczegółowe opisy wszystkich narzędzi przewidzianych w ustawach, które dają mieszkańcom możliwość współdecydowania o tym, co dzieje się w ich miejscowości.
W poprzedniej części poradnika znalazły się informacje o tym, jak uzyskać pomoc gminy we wspólnym przedsięwzięciu mieszkańców oraz co zrobić, gdy chcemy, by urząd konsultował z nami ważne decyzje. Padła też odpowiedź na pytanie, czy mieszkańcy mogą zaproponować podjęcie uchwały przez radę gminy. Teraz pora na przedstawienie narzędzia, które sprawi, że władze będą musiały zrealizować nasze postulaty.
Referendum lokalne
Jednym z silniejszych instrumentów wpływania na decyzje podejmowane przez władze gminy jest referendum lokalne. Jeśli jest ważne, władze gminy są zobowiązane do wdrożenia decyzji podjętych przez mieszkańców. Minusem procedury referendalnej są wysokie koszty i jej czasochłonność.
W referendum mieszkańcy mogą zdecydować np. o zakupie przez gminę majątku ziemskiego znajdującego się w jej granicach, o dopuszczeniu ruchu samochodowego na miejskim rynku czy o likwidacji straży miejskiej. W referendum można głosować również w sprawie odwołania wójta.
Tę formę wyrażania opinii ogranicza jednak konieczność sformułowania prostego pytania, na które można odpowiedzieć tak lub nie. Możliwy jest również wybór między kilkoma wariantami odpowiedzi, np. mieszkańcy mogą zdecydować, jaka lokalizacja szkoły jest ich zdaniem najlepsza.
Przygotowanie referendum
Prawo do udziału w referendum mają osoby posiadające czynne prawo wyborcze do rady gminy oraz zamieszkujące na terenie gminy, w której przeprowadzane jest referendum. Jak zacząć działać, aby poddać pod głosowanie mieszkańców konkretną propozycję? Pierwszym krokiem jest znalezienie „inicjatora”, czyli osób, które powiadomią władze gminy o planach przeprowadzenia referendum. Może to być pięciu mieszkańców, którym przysługuje prawo do wybierania władz gminy. Może to być także partia polityczna lub organizacja społeczna działająca na terenie gminy (teren działania poparty przepisami statutu).
Te pięć osób podaje swoje imię i nazwisko, numer PESEL, adres zamieszkania i wskazuje, kto jest ich pełnomocnikiem. W przypadku organizacji i partii podaje się ich nazwę, załącza statut i dokument rejestracyjny oraz analogicznie jak w poprzednim przypadku, informuje się, kto jest pełnomocnikiem.
Zgłoszenie, zawierające informację o przedmiocie referendum, wpływa do wójta, burmistrza lub prezydenta. Musi on niezwłocznie potwierdzić jego otrzymanie. Następnie należy zawnioskować do wójta czy burmistrza o udostępnienie informacji na temat liczby mieszkańców, która pozwoli uznać ważność referendum i wymaganej liczby podpisów pod wnioskiem o referendum. Urząd musi odpowiedzieć w ciągu 14 dni.
Po złożeniu zgłoszenia inicjator referendum ma 60 dni na zebranie podpisów pod wnioskiem o referendum, które muszą stanowić 10% liczby osób posiadających czynne prawo wyborcze do rady gminy. Poza tym inicjator jest zobowiązany na własny koszty przekazać mieszkańcom informacje o przedmiocie konsultacji.
Formularz do zbierania podpisów, poza informacją, w jakiej sprawie są zbierane, musi zawierać też adnotację, że poparcia nie można wycofać. Ponadto w tabelach powinno być miejsce na imię i nazwisko osoby podpisującej, jej dokładny adres, numer PESEL, podpis i datę podpisu.
Warto zebrać więcej podpisów niż wymagane 10% osób posiadających czynne prawo wyborcze i zamieszkujących w gminie, ponieważ jeśli ktoś na przykład pomyli się w numerze PESEL lub nie wypełni wszystkich rubryk, jego podpis będzie nieważny.
Po zebraniu podpisów, przekazujemy je wójtowi razem z pisemnym wnioskiem o przeprowadzenie referendum. Otrzymujemy pisemne potwierdzenie, a wniosek trafia do przewodniczącego rady gminy. Radni oceniają go pod kątem zgodności z ustawą i w ciągu 30 dni muszą podjąć uchwałę w sprawie przeprowadzenia referendum. Również w sytuacji odrzucenia wniosku konieczna jest uchwała podjęta w tym samym terminie. Inicjator referendum może ją zaskarżyć do sądu administracyjnego w ciągu 14 dni od dnia doręczenia uchwały. Z kolei sąd administracyjny rozpatruje skargę w terminie 14 dni od dnia jej wniesienia. Wyrok sądu administracyjnego, uwzględniający skargę, zastępuje uchwałę rady gminy.
Referendum przeprowadza się w dzień wolny od pracy, najpóźniej w pięćdziesiątym dniu od dnia opublikowania uchwały rady gminy w wojewódzkim dzienniku urzędowym (www.dziennikiurzedowe.gov.pl/dzienniki-wojewodztw.html).
Referendum jest ważne, jeżeli wzięło w nim udział co najmniej 30% osób uprawnionych do głosowania. Wynik referendum jest rozstrzygający, jeżeli za jednym z rozwiązań w sprawie poddanej pod referendum oddano więcej niż połowę ważnych głosów. Pełnomocnik inicjatora referendum musi sporządzić sprawozdanie finansowe z dochodów i wydatków związanych z referendum. Składa je wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi w ciągu trzech miesięcy od dnia referendum.
Poradnik „Prawa są do używania” przygotowała Sieć Obywatelska Watchdog Polska – organizacja, która pilnuje, żeby ludzie wiedzieli, co robi władza. Uczy mieszkańców, że mogą pytać urzędy o rzeczy dla nich ważne i pokazuje, co robić, gdy urzędnicy unikają odpowiedzi. Organizacja udziela bezpłatnych porad prawnych z zakresu dostępu do informacji publicznej.
Pierwsza część poradnika dostępna jest TUTAJ.
Druga część poradnika dostępna jest TUTAJ.
Autor: KR szczecin@infoludek.pl
